Vorige week kreeg ik een e-mail van de door mij zeer bewonderde pianiste Sofja Gülbadamova, die me vroeg of ze wat beeld en tekst van deze site mocht gebruiken in het programmaboekje voor een concert (dat wil zeggen: wegens coronarichtlijnen twee concerten met halve zaalbezetting) op 16 juni aanstaande in het Brahmsmuseum in Mürzzuschlag. Met Sophie Heinrich, de nieuwe concertmeester van de Wiener Symphoniker, gaat zij dan Leander Schlegel's Vioolsonate uitvoeren. Aanleiding is de herdenking van het honderdste sterfjaar van Max Kalbeck, de eerste Brahms-biograaf, aan wie de Vioolsonate is opgedragen.

   En hier zijn ze dan: de plaatjes van de wereldpremière van Schlegels Tweede Strijkkwartet, op zondag 22 september 2019 in De Paulus in zijn geboorteplaats Oegstgeest.

Daniel Kwartet (foto: Emile Jaensch)

     De Leidse documentairemaker Jan Stap is druk doende met de voorbereidingen voor een documentaire over Leander Schlegel, cq. de familie Schlegel. De impuls daartoe ging uit van Lucien Knoedler, ook al het brein achter de kamermuziekserie in Oegstgeest, waarin tijdens de afgelopen seizoenen behoorlijk wat werk van Schlegel is uitgevoerd en op zondag 22 september 2019 diens Tweede Strijkkwartet zijn wereldpremière zal beleven. Het is de bedoeling de documentaire en de première met elkaar in verbinding te brengen.

   Jan heeft vanochtend al druk gefilmd tijdens mijn eerste repetitie op Schlegels Pianokwartet met drie masterstudenten van het Conservatorium van Amsterdam in het kader van het mastervak Dutch Masters Chamber. De uitvoering daarvan staat gepland op zondag 15 februari 2019. Jan voert inmiddels allerlei gesprekken met mensen die hem bij zijn project op de een of andere wijze kunnen helpen en probeert de financiering ervan rond te krijgen.

31 mei 2019: Jan heeft zijn voorbereidingen helaas moeten staken, het lukte niet om de financiering rond te krijgen.

     En daar liggen ze voor me: de drukproeven van het Tweede Strijkkwartet! We mogen aannemen dat bij Schlegels overlijden in 1913 het werk min of meer voltooid was. Voorzover Schlegel dan zelf iets ooit voltooid achtte, want hij ging vaak nog door met bijpolijsten en veranderen van details ook wanneer een compositie al was uitgegeven.

   105 jaar heeft het stuk erop moeten wachten, de laatste decennia lag het rustig in het Nederlands Muziek Instituut, maar nu gaat het verschijnen bij Donemus. Voorlopig rust er nog wel een embargo op, want de wereldpremière is voorbehouden aan het Daniel Kwartet en zal plaatsvinden in Schlegels geboorteplaats Oegstgeest op zondag 22 september 2019.

    Inmiddels is het de bedoeling een heruitgave te verzorgen van het Eerste Strijkkwartet. Ik bezit daarvan het exemplaar van Henri Marteau, waarin een aantal correcties is genoteerd. Die kunnen dan mooi in de nieuwe uitgave worden verwerkt.

Bijna dertien minuten bewegende beelden uit het Haarlem van 1913, het jaar waarin Leander Schlegel overleed.

   Schlegel heeft twee bundels met ieder vijf kinderstukken voor piano vierhandig geschreven: Der Kinder bunter Welt opus 27 (in leichter Spielart) en Der Kinder bunter Welt. Zweite Folge opus 29 (für die geübtere Jugend; alleen in autograaf, die ook een zesde stukje bevat - zie: Composities).

   Olga de Kort heeft beide bundels vermeld in haar artikel 'Romantiek voor kleine pianohanden: West-Europese Kinderalbums uit de negentiende en begin twintigste eeuw' (in: Pianobulletin 2015-2, pp. 33-40).

  Zij schrijft: "Behalve Wiegenliedje en Het spookuur zijn alle stukken verrassend beweeglijk en bedoeld voor actieve jonge spelers. De jongens en meisjes van Schlegel zitten zowel Op dansles als pianoles (De pianoles van den kleinen Frits), maar kunnen zich met gemak inleven in stukjes over sneeuw en een kippenhok en weten zelfs raad met een muis (Bij de geiten en eenden, Een muis! Kijk eens, hoe ’t sneeuwt! Bij ’t kippenhok)".

Afgelopen zondag 13 maart voerde ik voor de tweede keer in mijn leven de Deutsche Liebeslieder opus 20 integraal uit. Dit keer in Schlegels geboorteplaats Oegstgeest. Na het concert sprak ik met Elsbeth Locher, achterkleindochter van Anna van Asbeck-Kluit, aan wie de cyclus is opgedragen en die in drie mij thans bekende integrale uitvoeringen tussen 1901 en 1910 de sopraan Anna Kappel begeleidde.

Elsbeth werkt aan een biografisch artikel over haar overgrootmoeder en heeft onder meer ontdekt dat die, behalve van Schlegel, ook echt les heeft gehad van Franz Liszt - en niet slechts als toehoorster aanwezig was bij diens masterclasses, zoals de mij bekende officiële Liszt-literatuur vermeldt.

In april gaan we ons materiaal naast elkaar leggen en ik hoop dan nog vóór de zomervakantie een mooi artikel over Anna, verlucht met enkele historische foto's, aan deze site toe te voegen.

     Vandaag kreeg ik een berichtje van de heer Eric Roodnat, waarin hij citeert uit een boekje dat waarschijnlijk in 1915 is verschenen en waarin gewag wordt gemaakt van Schlegels rol als examinator tijdens de eerste landelijke Toonkunstexamens gehouden in Utrecht in 1883. Ik ga het citaat en de bronvermelding invoegen op de bladzijde 'Haarlem' onder vermelding van het jaartal 1883.

     Noodgedwongen doe ik mijn onderzoek vrijwel volledig thuis en voor een niet onbelangrijk deel van achter de computer. Als aanzet tot een speurtocht naar iemand uit Schlegels omgeving toets ik op gezette tijden weer eens een naam in van iemand over wie ik tot dat ogenblik nog geen informatie heb gevonden. En omdat het aantal websites en oude documenten op internet steeds maar toeneemt, kan het gebeuren dat een naam die jaar in jaar uit tot niets leidde plotseling de informatie geeft waar je al die jaren op wachtte.

     Dat overkwam me vandaag, toen ik de naam Olga Naphtali-Bielski intoetste. Schlegel heeft zijn 'Trauermarsch' opus 30 no.3 (uitgegeven in 1909) aan haar opgedragen. De naam bracht me vandaag meteen op de site van Silesian Art Collections, een project dat als doel heeft alle Silezische private kunstcollecties van vóór de tweede wereldoorlog in kaart te brengen.

     Een belangrijke collectie in Breslau (thans Wroclaw in Polen) was die van Hugo Naphtali en Olga Naphtali-Bielski. De site vermeldt warempel dat Leander Schlegel in 1909 een compositie aan haar heeft opgedragen. We lezen dat Olga née Bielski in 1874 is geboren en dat zij en Hugo tot de culturele elite van Breslau behoorden. Hugo wordt aangeduid als koopman en trad in 1911 toe tot de Schlesische Gesellschaft der vaterländischen Kultur. Hun dochter Anna studeerde kunstgeschiedenis en trad in 1920 in het huwelijk met de -  volgens de website - Berlijnse kunsthandelaar Georg Caspari. Maar dat moet Münchener kunsthandelaar zijn. In 1930 kwam hij om bij een auto-ongeluk. De wel erg discreet geformuleerde slotzin doet vermoeden dat alle drie in een concentratiekamp de dood vonden: Anna in 1941, Olga in 1942, terwijl Hugo's lot als onbekend bestempeld wordt. Enig verder zoeken leert dat Anna inderdaad naar het concentratiekamp van Kaunas is gedeporteerd en daar vermoord op 25 november 1941. Olga woonde klaarblijkelijk inmiddels in Berlijn en werd vandaar op 2 september 1942 naar Theresienstadt gedeporteerd. Eén bron vermeldt dat zij daar op 18 maart 1943 vermoord, een andere dat zij dood verklaard is.

     Ik heb meteen een berichtje gestuurd met de vraag of er iets over de connectie tussen de Naphtali's en Schlegel bekend is (ik heb op dit ogenblik werkelijk geen idee waar en hoe ze elkaar ontmoet zouden kunnen hebben) en of er wellicht een foto van Olga beschikbaar is.

https://www.silesiancollections.eu/Kolekcje/Naphtali-Hugo-Naphtali-Bielski-Olga-Breslau

PS Leanders oom Franz Schlegel uit Altenburg was de eerste directeur van de Breslauer Zoo, maar hij overleed in 1882. De kans dat bij hem een aanknopingspunt ligt, lijkt dus bijzonder klein.

   Doris Hochscheid en ik hebben het pianokwartet van Schlegel geselecteerd als een van de werken die met enige regelmaat mogen terugkeren in onze concertserie Dutch Masters Chamber. Afgelopen 28 maart ging het voor de tweede keer.

   Titus Beertsen heeft een opname van Schlegels Walzer opus 30 no.4 gedigitaliseerd en op youtube geplaatst. Het gaat om de opname van Jacob Bogaart uit 1981, die aldus voor iedereen zonder platenspeler toegankelijk wordt gemaakt. Ik heb de link ondergebracht in de Bibliotheek van deze site.

   Ik ontving vandaag een uitnodiging voor de presentatie op 17 januari 2014 in Haarlem van het nieuwe boek van Jan te Bokum over Johannes Gijsbertus Bastiaans. Bastiaans was, afgezien van zijn grote persoonlijke verdiensten, een van de bondgenoten van Schlegel in het Haarlemse muziekleven.

     Het is vandaag op de dag af honderd jaar geleden dat Leander Schlegel is overleden.

   Wat kunnen we bij mijn weten de komende tijd verwachten aan uitvoeringen en opnamen van zijn muziek?

   In december wordt een cd verwacht met Nederlandse liederen op gedichten van Heinrich Heine, uitgevoerd door Marc Pantus en Rudolf Jansen. Daaronder zijn drie liederen van Schlegel. In samenhang daarmee twee concerten in december en drie concerten in januari 2014.

   Misschien ook nog dit jaar verschijnt in Wenen een cd met pianowerken van Schlegel, uitgevoerd door de Weense pianist Karl Macourek. Eind november, eveneens in Wenen, zijn recital met pianowerken van Schlegel, Clara Schumann en Johannes Brahms.

    Zaterdag begint Eric de Clerck met de opnamen voor een videoclip van Schlegels lied 'Um Mitternacht' (opus 24 no.1), uitgevoerd door Yvonne Kok en mijzelf. Onze cd-opname van het volledige opus 24 staat gepland voor 2014.

   In december en in januari 2014 voer ik in Nederland en in Italie een aantal liederen uit de Deutsche Liebeslieder opus 20 uit met Oda Hochscheid.

   Op 28 maart 2014 voer ik het Pianokwartet uit met Luca Bognar, Maren Rothfritz en Doris Hochscheid. Dit concert zal worden opgenomen door de Concertzender.

     Gisteren kreeg ik een curieus mailtje van de heer Lex Rijnen in Amstelveen.  Hij heeft een zelfgemaakt kaartspel in bezit, waarvan de afkomst onbekend is maar dat zich in een "leuk zeemleren houten kistje met slot" bevindt.

   De 52 kaarten zijn handgetekend en ingekleurd. Ze hebben de dikte van normale speelkaarten en bestaan uit twee op elkaar geplakte bladen. Als achterblad zijn 26 in tweeën gesneden toegangskaarten gebruikt. De tekst, een beetje moeilijk leesbaar, luidt:

KAMERMUZIEK / DIPLOMA / VOOR DE VIER SEANCES 1895 / VOOR EENE DAME  f 4, -- / L. SCHLEGEL

   Het is verleidelijk hierover te gaan doordenken of doordromen. Wie gebruikt er 26 abonnementskaarten (diploma's, zoals ze toentertijd heetten)? - Iemand die ze over heeft, zou je zeggen, bijvoorbeeld aan het eind van een concertseizoen. In het gezin waarin Schlegel opgroeide, werd veel aan creatieve huisvlijt gedaan en er zijn ook tekeningen bewaard gebleven. Zouden deze kaarten ontstaan kunnen zijn in Schlegels eigen gezin?

     Gisteren ontving ik uit München Henri Marteau's exemplaar van de partituur van Schlegels eerste strijkkwartet. Het werk is in 1905 uitgegeven bij Siegel in Leipzig en aan het Geneefse Kwartet Henri Marteau opgedragen.

Rechtsonder staat de naamstempel van Henri Marteau, rechtsboven Schlegels geschreven opdracht: "Seinem theueren Henri Marteau v. d. Freunde L. Schlegel".    In de partituur staat een aantal correcties genoteerd. Ik zal die een keertje allemaal verzamelen en onderbrengen in de rubriek 'Over de composities'.

     Vorige week heb ik weer enkele originele uitgaven van composities van Schlegel voor mijn eigen collectie kunnen aankopen, met name:

'Zueignung', no.1 uit In's Album opus 7

'Trennungsstunde', no.3 uit In's Album opus 7

Drei Tonstücke opus 26

Walzer opus 30 no.4, zonder titelblad

   Een vorige bezitter van het exemplaar van opus 26 heeft het een en ander op de titelpagina geschreven (ik vind dat je dat niet doet, als je iets wilt noteren doe je dat binnenin, maar goed): " Geb te Overveen, 20-10-1913, studeerde in Den Haag en Leipzig  dir. Muziekschool "Toonkunst"  Richtte in 1898 muziekschool in Haarlem op, schreef vele bekoorlijke pianotukken*  (Was begeleider van violist Wilhelmj)  * Schumann-epigoon

   Nogal chaotisch, maar het ergste is natuurlijk dat hier dat onuitroeibare Schumann-epigonisme weer om de hoek komt kijken, terwijl nauwelijks een Nederlandse romantische componist zich persoonlijker en individualistischer ontwikkeld heeft dan Schlegel. Het wordt hoog tijd dat ik op deze site mijn eigen encyclopedische lemma over Schlegel eens ga publiceren.

     Vanochtend kreeg ik een e-mail van mijn Weense collega Karl Macourek. Hij schreef dat hij bezig is de pianomuziek van Schlegel op cd op te nemen. Op vrijdag 29 november a.s. speelt hij in Wenen een recital waarin hij Schlegels opus 2, opus 5 en opus 16 zal uitvoeren, gecombineerd met werken van Clara Schumann (aan wie het opus 5 is opgedragen) en Johannes Brahms (aan wie het opus 2 is opgedragen). Misschien zal hij die avond al de eerste cd presenteren.

     Eergisteren kreeg ik een erg leuk antwoord van Dana Higbee-Bricht naar aanleiding van een mail die ik haar gestuurd had over haar grootmoeder Agnes Bricht-Pyllemann. Ik was Dana op het spoor gekomen door een website die zij gewijd heeft aan haar vader, de Amerikaanse componist Walter Bricht. Walter was de zoon van Agnes, maar hij is in 1938 uit Wenen naar de Verenigde Staten geëmigreerd.

   Dana stuurde me een portretfoto van haar oma, waar ik om gevraagd had, en die is echt prachtig. Ook stuurde ze een scan van een geschilderd portret in zangeres-pose, waarvan ik haar de naam van de schilder nog moet vragen. En verder een korte beschrijving van de familiehistorie en een geestig verhaal over Walters jeugd. Ik ga even rustig bekijken welke informatie daaruit geschikt is voor het lemma in de rubriek Netwerk-Wenen. Maar hier zijn alvast de portretten.

     Sinds Willem Noske mij in 1981 in aanraking bracht met Leander Schlegel, heb ik steeds die ene zelfde portretfoto van Schlegel gezien en gebruikt. Een die vermoedelijk tamelijk aan het eind van zijn leven gemaakt is. (Er zit in het archief een foto die van een dan veel jongere Schlegel zou kunnen zijn, maar door de nogal uit de hand gelopen bakkebaarden is dat moeilijk met zekerheid te zeggen, mij is verder ook niets over die foto bekend.)

     En nu vond ik op een Duitse internet-site zomaar een andere, gemaakt bij hoffotograaf Arno Kersten in Altenburg, en waarop Schlegel duidelijk jonger is. Het is een mooie en imposante foto. Met een verrassing op de achterzijde, namelijk een 'überschwängliche' opdracht aan Henri Marteau: "dem schönen. leuchtenden, keuschen, bezaubernden Künstlerstern Henri Marteau, in innigster Verehrung u. Freundschaft von seinem Freunde Leander Schlegel. Overveen 27 Aug. 1901".

     Ik weet nooit precies hoe dat zit met rechten op zeer oude foto's, maar ik ga er voorlopig maar vanuit dat, als iemand beeldmateriaal downloadbaar en zonder vermelding van een rechthebbende op internet plaatst, het inderdaad gedownload mag worden.